Το φαινόμενο της εποχιακής διακύμανσης έχει καταγραφεί για το σπέρμα, και ως εκ τούτου μπορεί να παρατηρηθεί σημαντική αυξομείωση της ποιότητάς του κατά τη διάρκεια του χρόνου.
Είναι το σπέρμα μου πάντα το ίδιο ;; – Εποχιακή διακύμανση του σπέρματος
Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον φαινόμενο που έχει καταγραφεί, είναι η εποχιακή διακύμανση του σπέρματος, δηλαδή η αυξομείωση της ποιότητάς του κατά τη διάρκεια του χρόνου. Πλήθος ερευνών καταγράφουν διακυμάνσεις σε παραμέτρους, όπως είναι η συγκέντρωση, η κινητικότητα, η μορφολογία των σπερματοζωαρίων καθώς και η ποιότητα του DNA. Η ένταση της αυξομείωσης ποικίλει και υπάρχουν περιπτώσεις που παρατηρείται μεγάλη διαφορά μεταξύ διαφορετικών λήψεων.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του διαγράμματος του εγχειριδίου του Π.Ο.Υ. (1999) όπου απεικονίζεται η αυξομείωση της συγκέντρωσης των σπερματοζωαρίων ενός γόνιμου άνδρα κατά το χρονικό διάστημα των δυόμιση ετών (120 εβδομάδες). Είναι αξιοσημείωτο το εύρος της διακύμανσης καθώς έχουν καταγραφεί επίπεδα συγκέντρωσης αρκετά υψηλά (170.000.000/ml) έως και χαμηλότερα του ορίου αναφοράς (κάτω από 15.000.000/ml).
Τα αποτελέσματα ερευνών που αφορούν χώρες της Μεσογείου, επιβεβαιώνουν την εποχικότητα στην ποιότητα του σπέρματος και επιπλέον σημειώνουν μια ανοδική τάση μετά το χειμώνα (Μάρτιο-Απρίλιο) και μια αντίστοιχη μείωση μετά το καλοκαίρι (Σεπτέμβριο). Το γεγονός αυτό είναι εμφανές και στη συχνότητα των γεννήσεων που παρατηρείται μέσα στο έτος, καθώς σημειώνεται μείωση κατά την άνοιξη λόγω της μειωμένης πιθανότητας σύλληψης το καλοκαίρι.
Οι παράγοντες που εξηγούν πιθανότατα το φαινόμενο αυτό είναι οι αλλαγές της θερμοκρασίας και της διάρκειας της μέρας που συνοδεύουν την εναλλαγή των εποχών. Η υψηλή θερμοκρασία που παρατηρείται κατά τους θερινούς μήνες επιδρά αρνητικά στη διαδικασία της σπερματογένεσης με αποτέλεσμα χαμηλότερα επίπεδα ποιότητας στο σπέρμα να παρατηρούνται αυτή την περίοδο καθώς και τους πρώτους μήνες του φθινοπώρου. Επιπλέον, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, η διάρκεια της ηλιοφάνειας επίσης φαίνεται να επηρεάζει σημαντικά, μέσω της ρύθμισης της μελατονίνης. Η μελατονίνη είναι μια ορμόνη που παράγεται στον εγκέφαλο ως απόκριση στο σκοτάδι και ρυθμίζει τον ημερήσιο κύκλο και τον ύπνο. Τα αυξημένα επίπεδα μελατονίνης βελτιώνουν τη συγκέντρωση των σπερματοζωαρίων, την προωθητική κινητικότητα, καθώς και την μορφολογία τους. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα, η μειωμένη διάρκεια της μέρας ευνοεί την έκκριση μελατονίνης και κατ’ επέκταση τη βελτίωση της ποιότητας του σπέρματος.
Το φαινόμενο της διακύμανσης του σπέρματος, επηρεάζει την ερμηνεία του αποτελέσματος του σπερματοδιαγράμματος, ειδικά στην περίπτωση που διαπιστωθεί χαμηλή ποιότητα στο σπέρμα. Αυτό πρακτικά σημαίνει, πως ασφαλέστερη τακτική αποτελεί η επανάληψη ενός σπερματολογικού ελέγχου τουλάχιστον 2 φορές μέσα στο χρόνο, με χρονική απόσταση τουλάχιστον 3 μηνών μεταξύ των δύο εξετάσεων, προκειμένου να έχουμε μία εμπεριστατωμένη εικόνα, χωρίς ωστόσο να προκαθορίζεται το αποτέλεσμα από την ώρα της ημέρας η την εποχή του έτους που πραγματοποιείται η εξέταση.
